Diğer antik şehirlere nazaran daha az bilinen Aizanoi Antik Kenti, Kütahya’nın Çavdarhisar ilçe merkezinde bulunuyor. Bu antik kent; Efes, Bergama, Side gibi antik kentlerle aynı çağda yapılmıştır.
Bu kent, Frigya’ya bağlı Aziantislerin ana yerleşim yeridir. Burada yapılan kazılardan elde edilen bilgilere göre M.Ö. 3000 yıllarından kalma yerleşim izleri görülmüştür. Tam olarak şehirleşme ise M.Ö. 133 yılında Roma İmparatorluğu’nun egemenliğine girdikten sonra başlamıştır. Şehir her hükümdarlık döneminde farklı hizmetlere girmiştir. Erken Bizans döneminde piskoposluk merkezi olarak, Orta Çağ döneminde bir hisar olarak, Selçuklu döneminde ise Çavdar Tatarları tarafından bir üs olarak kullanılmıştır. İlçenin adı da buradan gelmektedir.
Şu anda kentin %10’u toprak üstüne çıkarılmış ve gezilebilmektedir. Bu gezilen kısımlarda Zeus Tapınağı, gymnasium (okul), dünyanın ilk borsa binası macellum, 15.000 kişi kapasiteli tiyatro ve stadyum, nekropoller, sütunlu cadde, iki hamam, Koca Çay üzerinde ikisi ayakta kalmış beş köprü, iki agora, antik bir bent, su yolları yer almakta.
Dünyanın en iyi korunmuş Zeus tapınağı buradadır. Bu tapınağın içinde Frig tanrıçası Meter Steunene’ye adanmış yer altı cellası (yalnızca din adamlarının girdiği kutsal mekân) bulunmaktadır.
Macellum ilk borsa binasında ise duvarlarında pazarlarda satılan malların fiyatları yer almaktadır. İyi bir köle 2 eşek fiyatına, bir atın üç köle fiyatına ve bunların fiyat karşılığı duvarlarında yazılı durmaktadır.
Bu kentteki stadyum ve tiyatro kompleksi başka hiçbir antik kentte görülmemiştir. Stadyum ve tiyatro birbirine bağlantılı bir şekilde yapılmıştır. Stadın kapasitesi 13500 kişiliktir fakat tiyatronunki daha büyüktür, 15000 kişiliktir. Antik olimpiyatlar bu stadyumda gerçekleştirilirdi. Burada kazanan sporcular Atina’ya gönderilir, şehirlerini temsil ederlerdi.
Bu az bilinen antik kentin yapılan kazılarında bu kadar eşsiz eserler bulunuyorsa, ileriki kazılarda daha nice güzel eserler bulunacaktır. Belki de Anadolu’nun diğer köşelerinde bulunmayı bekleyen bir sürü antik kent vardır.
